गुल्मी, फागुन ३० । पाखो बारीमा रोपेको उखुले बजार नपाएपछि त्यसको विविधीकरण गरेका किसानको आम्दानी बढेको छ । किसानले खुदो र गुड (सखर) बनाएर घरबाटै बिक्री गर्न थालेका हुन् । यसले राम्रो आम्दानी गरेको छ ।
उखुका लागि जिल्लाकै पकेट क्षेत्र थानपति, बलेटक्सार, हर्दिनेटा, दिगाम र हुँगाका किसानले उखु व्यावसायिक खेतीलाई विविधीकरण गरेका हुन् । खुदो र सखर बिक्रीबाट किसानले वार्षिक ७ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गरेका छन् ।
जिल्लाभर खुदो र सखर बिक्री कारोबार १ करोडभन्दा बढी छ । रिडी तम्घासको मुख्य खण्डमा पर्ने सडक छेउका किसानले उत्पादन गरेको गुड उपहारका रूपमा जापान, कोरिया, अमेरिका, अस्ट्रेलिया, बेलायतसम्म पुग्छ । त्यस्तै बुटवल, नारायणघाटका व्यापारिक मेला र औद्योगिक प्रदर्शनीमा पनि गुल्मीको गुड खोजी हुन थालेको छ । किसानले बारीमा लगाएको उखु काटेर सफा गरेपछि त्यसलाई काठ, फलामे मेसिनबाट रस निकाल्छन् । उखुबाट निकालेको रसलाई फिल्टर गरेर आगोमा पकाएर खुदो तयार गरिन्छ । त्यही खुदोलाई जमाएर साना साना भाँडामा पकाएर मसला र विभिन्न स्वाद हुने गरी तयार गरेर निश्चित साइज अनुसारका गुल्मेली गुड तयार हुन्छ ।
दिगाममा खुदो तथा गुड उद्योग नै खोलेका हरिओम क्रेसर उखु मिलका होमनाथ पन्तले त्यस क्षेत्रका ४ गाउँबाट मात्र वार्षिक २ करोड रुपैयाँको कारोबार हुने बताए । उनले वर्षमा १ सय क्विन्टलभन्दा बढी गुड, १ सय ५० ड्रम खुदो र १ हजार ५ सय क्विन्टलभन्दा बढी उखु बिक्री गर्ने गरेका छन् । ‘धेरै बुटवल, नारायणघाट र सालझण्डी जान्छ,’ उनले भने, ‘खुदो र गुड उपहारका रूपमा छिमेकी जिल्लादेखि विदेशसम्मै पुग्ने गरेको छ ।’ गुल्मीको गुड भनेपछि नेपालका धेरै जिल्लामा प्रख्यात भइसकेको उनले बताए । पन्तले पुसमा चलेको बुटवलको प्रदर्शनीमा मात्र २ हजार ५ सय लिटर खुदो र १९ क्विन्टल गुड बिक्री गरेको बताए ।
गुड स्वादका लागि पाँच प्रकारको हुन्छ । सादा, मसलेदार, फसफसे, चकलेटी र हाडे । बदाम, नरिवल, सोंफलगायत मसला राखेर तयार पारिएको गुडलाई मसलेदार भनिन्छ । जुन अन्य गुडको तुलनामा बढी खोजिन्छ । केटाकेटी र किशोरकिशोरीका लागि मुखमा राखेर चपाइराख्नका लागि हाडे गुड तयार गरिन्छ । जिल्लामा सादा गुड १ सय ५० रुपैयाँ किलो र मसलेदार गुड २ सय रुपैयाँ किलोमा बिक्री हुने गरेको थानपतिका थोर्गेली गुड उद्योगका इन्दुबर ज्ञवालीले बताए । त्यस्तै खुदो प्रतिलिटर १ सयमा बिक्री हुन्छ ।
थानपतिका इन्दुबर ज्ञवालीले थोर्गेली गुड र रामचन्द्र ज्ञवालीले न्यू थोर्गेली गुड उद्योग खोलेर उत्पादन तथा बिक्री गर्दै आएका छन् । ज्ञवालीले वार्षिक २० लाख रुपैयाँभन्दा बढीको गुड बेच्ने गरेका छन् । ‘मेरो घरबाटै वार्षिक झन्डै १० लाखको गुड बिक्री हुन्छ,’ उनले भने, ‘घरमै सामान्य भाँडाको प्रयोगबाट उत्पादन हुने भएकाले यसको बेग्लै स्वाद हुन्छ, त्यसैले घरबाटै खोजीखोजी लैजान्छन् ।’ घरमा उत्पादन गरेको गुड देशका विभिन्न सहरमा मागका आधारमा बिक्री गर्ने गरेको उनले बताए ।
थानपतिका कृषि उपज अभियान्ता दामोदर पोखरेलका अनुसार जिल्लाभर उत्पादन हुने खुदो र गुडको ५० प्रतिशत यही हुन्छ । त्यसमा पनि थानपतिको माझ गाउँमा मात्र ३० भन्दा बढी किसान उखु, गुड र खुदोका छन् । ‘गुडको मुख्य उत्पादन थलो नै थोर्गा हो,’ उनले भने, ‘थोर्गाको माझगाउँमा वार्षिक ३ लाखभन्दा बढी नाफामात्र कमाउने किसान झण्डै २० जना छन् ।’ किसानले उखुलाई विविधिकरण गरेपछि आम्दानी पनि बढेको उनले बताए ।
कोट देउराली महिला कृषि सहकारी संस्थाकी सचिव सीता ज्ञवालीले लामो समयदेखि पाखो जग्गामा सामान्य किसान र महिलाको आम्दानी बढेको बताइन् । ‘पहिला रसका लागि उखुमात्र बिक्री हुन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘अहिले खुदो र गुड बनाएर बिक्री गर्न थालेपछि महिलाको पनि आम्दानी बढेको छ ।’ थोर्गाको गुड र खुदो भनेपछि बिक्रीमा कुनै समस्या नभएको उनले बताइन् ।
कृषि विकास प्रमुख चक्रपाणि पन्थीका अनुसार ५ गाविसबाट मात्र उखु, खुदो र गुड बिक्रीबाट वार्षिक करोडभन्दा बढीको कारोबार हुन्छ । जिल्लाको खेती योग्य जमिनमध्ये झण्डै २ सय हेक्टर क्षेत्रफलमा व्यावसायिक उखु खेती हुन्छ । -कान्तिपुर दैनिकबाट
