कहिले गम्भिर बन्छन्, गुल्मीका स्थानीय सरकार

टोपलाल अर्याल
गुल्मी, २ असोज । गुल्मीको इस्मा गाउँपालिका ४ कल्यारका नौ बर्षीय बालक संगम खड्काले बिहिबार बेलुका आत्महत्या गरे । बेलुकाको खानापछि संगम सुत्न गए । परिवार छोरा सुत्न गएकोमा ढुक्क थिए । तर, छोरा झुण्डिएका रहेछन् । बुबा–आमा झुण्डिएकोे देख्ने बित्तिकै पासो काटेपछि बचाउन सकेनन् । हुर्किएको एक्लो छोरा झुण्डिएला भनेर परिवारले कल्पना गर्न कुरै भएन । अपत्यारिलो दुखद घटनाले खड्का परिवार शोकमा डुवेको छ । ‘बिहानैबाट अलिअलि रिसाएको रैछ । त्यो केटाकेटीको सामान्य बानीनै भयो,’बुबा नारायण खड्काले भने,‘एक्कासी सुत्न कोठामा पुग्दा झुण्डिएको देँखे ।’ गत ९ भदौमा रेसुंगा नगरपालिका १ की १३ बर्षीया रेजिना कुवंरले पनि घरमै झुण्डिएर आत्महत्या गरिन् । सामान्य बिबाद थेग्न नसकेपछि भएको आत्महत्याले परिवार बिक्षिप्त छ ।

आत्महत्या गर्ने यी दुई बालबालिका गुल्मीका पछिल्लो उदाहरण हुन् । गुल्मीमा तीन बर्षमा एक सय ७३ पुरुष र ७६ महिला गरेर दुई सय ४९ जनाले आत्महत्या गरेका छन् । जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीको तथ्यांक सवै भन्दा बढि आर्थिक बर्ष ०७७÷०७८ सालमा ६९ पुरुष र ३० महिला गरेर ९९ जनाले आत्महत्या गरेका छन् । आर्थिक बर्ष ०७६÷०७७ मा पुरुष ५० र २९ महिला गरेर ७९ जनाले आत्महत्या गरेको पाइएको छ । गत बर्ष ५४ पुरुष र १७ महिला गरेर ७१ जनाले आत्महत्या गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीले जनाएको छ । झुण्डी आत्महत्या, आत्महत्या दुरुत्साहन, विष सेवन गरेर, पानीमा डुबेर र हाम फालेर मानिसहरुले आत्महत्या गरेका छन् । सबैभन्दा धेरै तीन बर्षमा दुई सय ११ जनाले झुण्डिएर आत्महत्या गरेका छन् ।

पालिका अनुसार आत्महत्याको स्थिती

जिल्लाका १२ स्थानीय तहमध्ये मुसिकोट नगरपालिकामा सवैभन्दा बढि आत्महत्या भएको पाइएको छ । तीन बर्षको तथ्यांकको आधारमा मुसिकोट नगरपालिकामा २१ पुरुष र ११ महिला गरेर ३२ जनाले आत्महत्या गरेका छन् । त्यस्तै रेसुंगा नगरपालिकामा २८, मदाने गाउँपालिकामा २४, सत्यवति र इस्मामा २१, रुरु क्षेत्र गाउँपालिकामा २० मालिकामा १६ र कालिगण्डकी गाउँपालिकामा सात जनाले आत्महत्या गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीका प्रवक्ता प्रहरी नायव उपरिक्षक माधवराज खरेलले जानकारी दिए ।

बृद्ध पुरुषको मृत्यु बढि देखियो

गत १० साउनमा मालिका गाउँपालिका ८ का ७१ बर्षीय अमृत बहादुर कामीले घर नजिकैको रुखमा झुण्डिएर आत्महत्या गरे । कालिगण्डकी गाउँपालिका ५ का बृद्ध दम्पतीले केहि समय अगाडी नयाँ वर्षकै दिन एउटै पासोमा झुण्डिएर आत्महत्या गरे । फोक्सिङका ७० वर्षीय ओमबहादुर र उनकी श्रीमती ६९ वर्षीया खिमकला सार्कीले आत्महत्या गरेका हुन् । दुवैजना घरनजिकैको खनियाँको रुखमा ओमबहादुरले प्रयोग गर्ने गलबन्दीमा झुन्डिएर आत्महत्या गरेका थिए । खास कारण पत्ता लगाउने तर्फ कोहि लागेनन् । गुल्मी प्रहरीले दिएको तीन बर्षे आत्महत्याको तथ्यांकका आधारमा सवैभन्दा बढि पुरुषले आत्महत्या गर्ने गरेको पाइएको छ । महिला भन्दा तीन गुणाबढि पुरुषले आत्महत्या गरेका छन् । त्यसमा पनि ६० बर्ष माथिका बृद्ध पुरुषले बढि आत्महत्या गरेका छन् । तीन बर्षे तथ्यांक हेर्दा ६० बर्ष माथिका ४२ पुरुष र नौ महिलाले आत्महत्या गरेका छन् । ५० बर्षदेखि ६० बर्ष उमेर समुहका ३६ पुरुष र नौ महिला, ४० देखि ५० उमेर समुहमा २४ पुरुष र छ महिला, ३० देखि ४० उमेर समुहका २२ पुरुष र १० महिलाले आत्महत्या गरेका छन् । त्यस्तै २० देखि ३० बर्षका २८ पुरुष र १७ महिला तथा २० बर्षसम्मको उमेर समुहमा पुरुषभन्दा बढि महिलाले आत्महत्या गरेको पाइएको छ । यो उमेर समुहका २१ पुरुष र २५ महिलाले आत्महत्या गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीका सूचना अधिकारी प्रहरी नायव उपरिक्षक माधवराज खरेलले जानकारी दिए ।

बिचमै सेलाउँछन्, अभियान

दुई बर्ष अगाडी जिल्ला प्रशासन कार्यालय गुल्मीले आत्महत्या रोकथामको प्रयास थाले पनि निरन्तरता पाएन । तत्कालिन प्रमुख जिल्ला अधिकारी रुद्रादेवि शर्माले सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी नारायण प्रसाद भण्डारीको संयोजकत्वमा, प्रहरी, नागरिक समाज, नगरपालिका, गैरसरकारी संस्थाका प्रतिनिधीसहितको समिति बनाएर आत्महत्याको पालिकागत तथ्यांक संकलन र बिश्लेषणको कामको योजना बनाए पनि शर्माको सरुवासंगै कामले निरन्तरता पाएन । समितिका सदस्य तथा रेसुंगा नगरपालिकाका सूचना अधिकारी शंकर प्रसाद गौतमले आफुले नगरको अवस्था बुझाएपनि अरु पालिकाको कारण अभियान रोकिएको बताए ।

सिडिओको सरुवापछि केहि काम नभएका कारण आफुले पनि कुनै वास्था नगरेको गौतमले बताए । जिल्लामा आत्महत्याको अवस्था विकराल बन्दा स्थानीय सरकार मौन छन् । संख्याका दृष्टिकोणले आत्महत्या गर्नेहरुको अवस्था निकै भयाबह बनिरहेका छ । तर, स्थानीय सरकारका नीति तथा कार्यक्रमले यो अवस्था देखेको छैन् । नेता र कार्यालय प्रमुखहरुको मुडले हुने कार्यक्रमहरुले निरन्तरता पाउन गाह्रो छ । कार्यालय प्रमुख फेँरिदा वा नेतृत्व परिवर्तनसंगै अर्कोले अभियानलाई निरन्तरता नदिने समस्या नेपालमा पहिलो होइन । जिल्ला प्रहरी कार्यालयको एक्लो प्रयासले मात्रै कार्यक्रम फलदायी नहुने भएकाले नागरिक अभियान तथा स्थानीय तहका योजना र बजेट जोडिनु आवश्यक रहेको नागरिक अगुवा गुणानिधी शर्माले बताए ।

मानसिक स्वास्थ्य सचेतनाको खाँचो

लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालका मनोरोग बिशेषज्ञ डाक्टर असिम रेग्मीले आत्महत्या रोकथाम गर्न मानसिक स्वास्थ्यमा ख्याल गर्नुपर्ने बताए । उनले आत्महत्याको ७० प्रतिशत कारण मानसिक समस्या भएकाले घटना हुँदाको एक कारणले मात्रै आत्महत्या नहुने बताए । केहि समय पहिलेसम्म मानसिक रोगको बेलैमा पहिचान र उपचार नहुने तथा दिर्घ रोगका आत्महत्या गर्नेहरु बढ्ने गरेको भएपछि समय अनुसार प्रवृति परिवर्तन हुँदै गएको रेग्मीले बताए । पहिले मानसिक समस्या उमेर ढल्किएपछि हुने भएपनि अहिले कम उमेरकै पनि डिप्रेशनमा हुने भएकाले उमेर र रोग मात्रै हेरेर आत्महत्याको बिश्लेषण नहुने मनोरोग बिशेषज्ञ रेग्मीको भनाई छ । उनले मानसिक स्वास्थ्य सचेतना, बालबालिको आनाबानीमा बिचार गर्ने र निराश कम भए आत्महत्याकाको समस्याबाट जोगिन सकिने बताए ।

प्रहरीको सचेतना अभियान

जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीले तम्घासमा बृहत सचेतनामुलक कार्यक्रम सम्पन्न गरेको छ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीको आयोजनामा जिल्ला जिल्ला प्रशासन कार्यालयसहितका कार्यालय, सुरक्षा निकाय, बिद्यालय तथा क्याम्पस, नागरिक समाज, महिला संजाल र पत्रकारहरुको उपस्थितीमा प्रभातफेरि तथा जनचेतनामुलक प्रशिक्षण सभा सम्पन्न भएको थियो । तम्घासको बालमन्दिरमा आयोजित कार्यक्रममा प्रमुख जिल्ला अधिकारी पुण्डबिक्रम पौडेलले मुुल्यवान जीवनको सदुपयोगको लागि कसैले पनि आत्महत्या गर्न नहुनेमा जोड दिए । उनले एकजनाले आत्महत्या गर्दा परिवार, समुदायसंगै राज्यलाई समेत घाटा लाग्ने भएकाले आत्महत्याको समस्या न्यूनिकरणमा सवैको पहल र सहयोग आवश्यक रहेको बताए ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीमा प्रमुख प्रहरी उपरिक्षक भिम बहादुर दाहालले अहिले फ्रन्ट लाइनमा प्रहरी देखिएपनि सवैलाई अभियानको अपनत्व महसुस हुनुपर्नेमा जोड दिए । आत्महत्याका लागि विभिन्न तत्वहरुको आफ्नै भुमिका हुने भएकाले रोकथामको लागि गाउँगाउँमा जनचेनामुलक अभियान संचालन गर्ने दाहालले बताए । कार्यक्रममा रेसुंगा नगरपालिका ४ का वडाध्यक्ष लिलाधार आचार्यले प्रहरीको आत्महत्या रोकथामको अभियानमा नगरपालिकाको पूर्ण सर्मथन र सहयोग हुने बताए । कार्यक्रममा गुल्मी अस्पताल प्रमुख डाक्टर उत्तम पच्याले आत्महत्या रोकथामको उपाय र जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुल्मीका प्रहरी नायव उपरिक्षक माधवराज खरेलले आत्महत्याको विश्व, नेपाल र गुल्मीका अवस्थाको बारेमा सरोकारवालालाई जानकारी गराएका थिए ।